KÜLTÜR-SANAT-FOLKLOR
Kültür, çağlar boyu yerleşik olan uygarlığın izlerini taşır. Tarihinin katmanlarının farklılık ve renkliliğiyle, mizaçlarına, geleneklerine ve hoşgörülerine kazınan sanatsal değerleri; yapılardan, sokaklardan incir yapraklarının avlu diplerinden fışkıran görüntüsünden anlamak, avuçlamak Mardin'in mistik şiirselliği, işlemelerin ruh güzelliklerini yansıttığı büyülü ortamında bulmak olasıdır...
Karacaoğlan sevdiğini diyar diyar ararken dizelerde uğradığı Mardin'i, bugün tüm dünyanın, tarihe saygısı ve ilgisi olan insanların huzuruna binlerce yıllık bir zaman tüneli gibi sunmak mutluluğunu, mütebessim insanların diyarında, Çan Kulelerinin Minarelere göz kırptığı yaşamda ve motifsel duyumsamalarda görmek dünyadaki cennete ulaşmaya benzemez mi?
Pesend-i şirini matlub eden Galip İstanbulda
Zemin-i kişver-i Bağdad ü ya Mardinden gelsün
Şeyh Galib'in "Divan şiiri" terminolojisine selefleriyle beraber coğrafyasını sıla olarak aksettirdiği, hakim görüntüsü ve devasa yapısıyla edebiyatın aslında bir yaşam tarzı ve duygu dışa vurumu olduğunun kitabi söylemi Mardin'de gerçek bir hayat olgusu olarak karşımıza çıkmaktadır.
İşte bu engin hoşgörü ortamında yetişen, en azından ailevi görgüsünde bu nüveleri barındıran nice şair ve yazarlar yetişmiştir. Mardin'de geceleri gökyüzünü ve yıldızları avuçlayabilecek yakınlıkta görmek, tarihi yaşamak birçok sanatçıya ilham kaynağı olmuştur.
"Güneşe açılan taş sokaklar; sanki bir dağın ışıkla oyulması gibi... Güneş rengi taşların görkemini tarihle birbirine bağlayan sokaklar, yani abbaralar... Halk dilinde bu tünelli sokaklara "abbara" deniliyor.
Basamaklı sokakları koruyan bir ev gibidir bu tüneller. Karanlığıyla korkutucu, sıcaklığıyla sevecendir.
Mardin, yaşlı bir kent, Oldukça yüksek bir dağın üstünde gökyüzüne komşu oturur..." Murathan Mungan "Abbaralar" adlı yazısında böyle anlatıyor Mardin'i.
Mardin Müzesi
Mardin'de müze ilk olarak.1947 yılında Zinciriye(Sultan İsa) Medresesi binasında hizmet vermeye başlamıştır. Zinciriye Medresesinde toplanan ve sergilenen eserler 1988 yılında Kültür Müdürlüğüne taşınmıştır.
1895 yılında Antakya patriği İğnatios Benham Banni tarafından Meryem Ana Kilisesine bağlı patrikhane olarak yaptırılan bina 1988 yılında. Kültür Bakanlığı tarafından satın alınarak restorasyonuna başlanmış, 1994'te tamamlanmış, 1995 yılında müze olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Üç katlı Mardin Müzesinde
I. Katta danışma yeri, konferans, sergi ve dinlenme salonları
II. Katta etnografya sergi salonu ve kütüphane yer alır.
III. Katta arkeolojik eserlerin sergilendiği salonlar ve idareye ait odalar bulunmaktadır.
Müzede M.Ö.4 binden günümüze kadar uzanan Asur, Urartu. Grek, Pers, Roma, Bizans, Selçuklu, Artuklu ve Osmanlı devirlerine ait ender teşkil eden keramikler. Damga ve silindir mühürler sikkeler, kandiller, figürinler. Gözyaşı şişeleri, takılar, sikkeler, vazolar sergilenmektedir.
Mardin Müzesinde. 10113 adet sikke. 3754 adet Arkeolojik ve 1102 etnografik eserler olmak üzere 14.969 eser vardır.
Mardin İl Halk Kütüphanesi
Mardin İl Halk Kütüphanesi 1925 yılında kurulmuş, değişik tarihlerde değişik yerlerde faaliyet göstermiş, 1941–1942 yıllarında defterdarlık binasının zemin katına taşınmıştır.
1972 yılında kütüphaneler genel müdürlüğünün inşa ettirdiği üç katlı modern binaya taşınmıştır. Aynı binanın zemin katına, daha önce başka yerde hizmet veren çocuk kütüphanesi yerleştirilmiş olup, il halk kütüphanesi bünyesinde çocuk bölümü haline getirilmiştir. Binanın orta katında büyük halk okuma salonu, kitaplık ve idare odaları mevcuttur. Ayrıca ödünç kitapların (İAR) servisi bulunan kütüphanede çocuk bölümü, gezici kütüphaneyle birlikte toplam 42.248 kitap bulunmaktadır.
Daha önce mevcudu bir hayli fazla olan el yazma eserlerin büyük bölümü İstanbul Süleymaniye Kütüphanesine devretmiştir. Halen 6'sı Türk Dili, 70’i Arap Dili, 2'si Fars Dili ve 3 adeti diğer dillerle yazılmış toplam 81 adet yazma eser mevcuttur.
Folklor
Halkın maddi ve manevi kültürünü kendine özgü metotlarla derleyip yorumlayan bilim dalı Folklor kelimesi ingilizce'den alınmış bileşik bir isimdir. Burada "Folk" halk; "Lor" da bilgi, inceleme dernektir. Bu itibarla folklor; halkı bilme, halkı tanıma anlamına gelen bir kelimedir. Bu kelimeyi ilk önce 1846 da İngiliz muharirlerinden Williams John Thoms". Almanların "Volksepas". "Volksliied", "Volksfet" gibi kelimelerini taklit ederek, böyle toplu bir şekilde kullanıp ortaya atmıştır. Bu kelime zamanla tutunarak belli bir bilim daimin adı olmuştur
Bugün bütün "Bilim dünyası "bunu böyle kullanmaktadır.
Bizde ise, ilk önce, Ziya GÖKALP, folkloru bu yeni bilim dalının adını "Halkıyyat" kelimesi ile dilimize getirmiştir. Sonradan Türk Halk Bilgisi Derneği de (1927) bunu "Halk Bilgisi" olarak kullanmıştır. Folklora daha sonraları "Budun bilgisi" de denilmiştir. Bugün bizde bu bilim dalının adını batılılar gibi "Folklor"olarak kullanmaktayız.
Folklor, anonim halk edebiyatı ile oyun ve temaşa mahsullerini, bütün gelenek ve inançları inceler. (Düğün, bayram, cenaze, kandil, çocuk vs.ye ait halk geleneklerini, cin, peri, büyü, efsun, muska gibi şeylere inanma şeklinde tezahür eden bütün halk itikatları-inançları-, türküler, maniler, bilmeceler, oyunlar, masallar, menkıbeler, atasözleri ve deyimleri içene alan geniş bir bölümdür.) Memleketimizde folklorun bir bilim haysiyetiyle önemi ve gerekliliği Cumhuriyetin ilanından (1923) hemen sonra kendini hissettirmiş ve ilk olarak Ankara'da bir "Türk Halk Bilgisi Derneği" kurulmuştur. "Halk Bilgisi Derneğini" izleyen "Halkevleri" örgütleri folklor çalışmalarını sürdürmüşlerdir.
Bu açıdan bakacak olursak Mardin folkloru, Mardin halkının tarihsel süreçteki anonim halk edebiyatı ile oyun ve temaşa mahsullerini, bütün gelenek ve inançları yansıtması açısından önemli bir değer taşır. Araştırma ve derlemeler yapılırken dil özelliğini, halk edebiyatı ürünlerini anlaşılır kılabilmek veya entelektüel bir hava kazandırmak için tahrif etmek yersizdir.
Mardin yöresinin folklorik incelemesinin yapılabilmesi için. engin bir tarih bilgisine, sosyolojik bir bakış açısına ve ilmi çalışma metotlarına ihtiyaç duyulduğunu zaman içinde kabullenmiş yazar ve araştırmacıların ilgisini cezp etmeye başlamış olmakla beraber, gökkuşağı kültürün, renk cümbüşü imbikten geçmiş, hayatı anlama ve idame ettirme çabasının motiflerini düğümlerinden ayırmak ayrıca çalışma ve emek gerektirir.
MARDİN, GÜNEŞİN NABZI
Kınalar yakılmış gökyüzüne ilmik ilmik.
Zılgıt sesleri titrer, hızmalı burunlar delik
Taşlar ruhları akseder özünde nakış
Heybetli kalesinin hikmetidir Hakka yakarış.
Özünde, sözünde mertlik olanların yurdu
Ataların yadigârı ve ulu Artuklu
Kız Kalesi gülümser, çekingen, ürkek ceylani
Zaman ağır ağır işler kum saati misali
Ruhlarda derin bir huzur, doğa mütebessim.
Saf tutan halaylarda medeniyetler kol kola
Türküler çeyiz sandığını, bulutları saklar
Ful çiçeklerinde avlu kokar, yıldızlar alevli.
Yakıcı güneşte altın sarısı taşların aksi
Destanların özü yansır sokakların merdivenlerinde,
Güneşin nabzı atar. Duraksız sevdalı yüreklerde
Mezopotamya eğilir sadakatle, Mardin'in önünde
Diz çöker cömertliğiyle yeşil enginliğinde
Güneş ışığı Nemrut'tan önce Mardin'e uğrar.
Yağmurlar bereketi müjdeler, ağlar, yağar
Musikiye aşina güvercinler takla atar
Uçurtmalarda geleceğin güzelliği, geçmişin emaneti uçar....
Mardin'de yaşam mitolojiyle dans eder.
Ezanlar çanlarla kardeşçe ve beraber ....
Karlar süslemek için işlemelerini can atar.
Çeşmelerinde su tarihle coşkun, misk akar...
Kuyular mahzen, güneş görmemiş define
Ay ışığı güleç yüzlerde gamzeler oyar...
Ne "Gondol'la" ilerlemek, rutubetli Venedik'te
Ne "Kuleler" kenti süslü parlak Paris' t e
Benim her şeyim, huzur sokağım, özüm, kaynağım...
Asil memleketimde. MARDİN'de
Sevginin adı gökyüzünde gülbin, şirin yüreklerde MARDİN.
Murat Dilmen
